در ماه‌های اخیر، پدیده اخراج دسته‌جمعی افغان‌ها از ایران ابعاد گسترده‌تری یافته است. آمارهای منتشرشده از سوی نهادهای بین‌المللی، به‌ویژه سازمان بین‌المللی مهاجرت (IOM)، حاکی از افزایش چشمگیر بازگشت اجباری مهاجران افغان از ایران در سال 2025 است. این روند که پیش‌تر بیشتر مردان مجرد را دربرمی‌گرفت، اکنون به‌طور فزاینده‌ای خانواده‌ها را نیز شامل می‌شود.
بازگشت‌های اجباری به اوج رسید: آمار پنج‌ماهه نگران‌کننده
طبق گزارش سازمان بین‌المللی مهاجرت، در فاصله پنج ماه ابتدایی سال 2025، تعداد مهاجران افغان بازگشته از ایران به 450,000 نفر رسیده است. این رقم به‌تنهایی نشانگر افزایش چشمگیر نسبت به دوره‌های مشابه در سال‌های گذشته است. از میان این جمعیت، بیش از 30,000 خانواده ثبت شده‌اند که عمدتاً شامل زنان و کودکان نیز بوده‌اند.
روز 8 خرداد، 955 خانواده در یک روز از ایران بازگشتند؛ رقمی که نشان می‌دهد فرآیند اخراج در قالب گروهی و خانوادگی در حال افزایش مستمر است. بر اساس داده‌ها، نسبت بازگشت خانوادگی از 11 درصد در ژانویه به 44 درصد در ماه مه رسیده است؛ یعنی تنها در طول چند ماه، ساختار جمعیتی بازگشتی‌ها دچار تغییر شده است.
ساختار جمعیتی بازگشتی‌ها: زنان و کودکان در کانون بحران
داده‌های منتشرشده نشان می‌دهد که از میان مهاجران فاقد مدرک اخراج‌شده، 8 درصد را زنان، 21 درصد را کودکان، و 71 درصد را مردان تشکیل داده‌اند. اما در میان خانواده‌هایی که تحت عنوان اخراج دسته‌جمعی افغان‌ها از ایران بازگردانده شده‌اند، نسبت‌ها به‌طور محسوسی تغییر می‌کند: 28 درصد زن، 46 درصد کودک و تنها 26 درصد مرد.
این آمار به‌خوبی گویای آن است که موج جدید اخراج‌ها، برخلاف گذشته، دیگر فقط شامل مردان مجرد نیست بلکه ساختارهای خانوادگی را هدف گرفته است. این تغییر، تأثیرات اجتماعی و اقتصادی عمیقی برای افغانستان به دنبال دارد؛ به‌ویژه در مناطقی که زیرساخت کافی برای اسکان مجدد وجود ندارد.
کمبود منابع بین‌المللی در پاسخ به موج بازگشت‌ها
یکی از نگرانی‌های کلیدی مطرح‌شده در گزارش سازمان بین‌المللی مهاجرت، ناتوانی در پاسخ‌گویی مؤثر به نیازهای این جمعیت بازگشتی است. این سازمان اعلام کرد که به دلیل محدودیت شدید منابع مالی، تنها توانسته است به 1,106 خانواده (معادل 17 درصد) از بازگشتی‌های خانوادگی کمک‌رسانی کند. همچنین، فقط 585 فرد مجرد (برابر با 2.3 درصد) از خدمات اولیه برخوردار شده‌اند.
با توجه به سرعت و وسعت اخراج دسته‌جمعی افغان‌ها از ایران، نهادهای امدادی در حال از دست دادن توان پاسخ‌گویی هستند. در این شرایط، احتمال افزایش بی‌خانمانی، فقر، و بی‌ثباتی اجتماعی در افغانستان بسیار بالا است.
اخراج دسته‌جمعی افغان‌ها از ایران و اثرات منطقه‌ای گسترده
در دو ماه اخیر، موج جدید اخراج دسته‌جمعی افغان‌ها از ایران نه‌تنها شدت یافته، بلکه به‌لحاظ جغرافیایی نیز گسترش پیدا کرده است. در ماه آوریل، 4,142 خانواده از ایران اخراج شده بودند، اما این عدد در ماه مه به 11,201 خانواده رسید؛ رشدی معادل 270 درصد تنها در یک ماه.
در همین بازه، آمار بازگشت داوطلبانه خانواده‌ها نیز از 2,737 مورد به 4,474 مورد افزایش یافته است، که رشد 82 درصدی را نشان می‌دهد. این داده‌ها نشان می‌دهد که فشار بر مهاجران افغان در کشورهای همسایه از جمله ایران و پاکستان به سطحی بی‌سابقه رسیده است.
از ابتدای سال، در مجموع 457,103 نفر از افغانستانی‌ها از ایران بازگشته‌اند که 72 درصد از آن‌ها اخراج اجباری بوده و تنها 28 درصد در قالب بازگشت داوطلبانه ثبت شده‌اند. سازمان بین‌المللی مهاجرت بار دیگر خواستار آن شد که اجرای اخراج دسته‌جمعی افغان‌ها از ایران متوقف شود تا زمان فراهم‌شدن شرایط مناسب برای بازگشت همراه با کرامت انسانی.
نتيجه‌گیری
با افزایش روزافزون اخراج دسته‌جمعی افغان‌ها از ایران، ساختار مهاجرت در منطقه دستخوش تغییرات اساسی شده است. در حالی که بخش عمده‌ای از بازگشتی‌ها شامل خانواده‌هایی با زنان و کودکان هستند، نبود منابع کافی برای پشتیبانی از آنان در کشور مبدأ، باعث شکل‌گیری یک بحران انسانی خاموش در داخل افغانستان شده است. نهادهای بین‌المللی همچنان نسبت به تداوم این روند هشدار می‌دهند و خواهان ایجاد سیاست‌هایی انسانی‌تر در برخورد با پدیده مهاجرت هستند.
