جنگ اسرائیل و ایران که اخیراً با حملات متقابل نظامی به تأسیسات هسته‌ای، پایگاه‌های نظامی و مناطق مسکونی آغاز شده، دیگر فقط یک تنش منطقه‌ای نیست، بلکه به یک عامل بی‌سابقه‌ی بی‌ثباتی جهانی تبدیل شده است. جهان امروز با خطر بحران امنیتی و اقتصادی روبه‌رو است که آن را در برابر سناریوهایی قرار می‌دهد که ممکن است موازنه‌های سیاست بین‌الملل را تغییر دهد و ثبات بازارها، انرژی، مهاجرت و اتحادها را بر هم بزند.
قیمت نفت زیر فشار انفجار
در پی آغاز جنگ اسرائیل و ایران، قیمت نفت در کمتر از 24 ساعت بیش از 12% افزایش یافت؛ که بازتابی از وحشت بازارها از احتمال از دست رفتن یکی از منابع اصلی انرژی در خاورمیانه است. ایران که روزانه حدود 3.5 میلیون بشکه نفت تولید می‌کند، بخش قابل‌توجهی از آن را به چین، هند و برخی کشورهای اروپای شرقی صادر می‌کند، و همین موضوع امنیت صادرات آن را به بخشی از امنیت انرژی جهانی تبدیل کرده است.
اگر ایران تهدید خود مبنی بر بستن تنگه هرمز – که روزانه بیش از 20 میلیون بشکه نفت از آن عبور می‌کند – را عملی کند، بازارهای جهانی ممکن است وارد مرحله‌ای از «آشوب قیمتی» شوند. کارشناسان انرژی پیش‌بینی می‌کنند که در این صورت، قیمت هر بشکه ممکن است از مرز 150 تا 180 دلار نیز عبور کند. شرکت‌های کشتیرانی بیمه کشتی‌هایی را که از منطقه عبور می‌کنند، تا 40% افزایش داده‌اند؛ در پی نگرانی‌ها از حملات احتمالی به نفتکش‌ها، همانند بحران‌های گذشته.
نگرانی در کشورهای صادرکننده و واردکننده انرژی به‌شدت افزایش یافته و اقدامات امنیتی برای حفاظت از تأسیسات نفتی آغاز شده است. تماس‌های دیپلماتیک فشرده‌ای در حال انجام است تا از هرگونه حمله مستقیم یا غیرمستقیم که ممکن است ثبات بازار انرژی را تهدید کند ، به‌ویژه در سایه‌ی جنگ اسرائیل و ایران، جلوگیری شود.
سقوط بازارهای مالی در پی شلیک موشک‌ها
در پی تشدید جنگ اسرائیل و ایران، بازارهای بورس جهانی شاهد سقوط دسته‌جمعی بودند. بورس نیویورک بدترین عملکرد خود را از سال 2022 تجربه کرد؛ شاخص داو جونز در یک روز 4.2% سقوط کرد، و شاخص نزدک بیش از ۵٪ کاهش یافت. بازارهای اروپا نیز اوضاع مشابهی را تجربه کردند و شاخص‌های فایننشال تایمز ، بریتانیا و داکس آلمان افت شدید در بخش‌های هواپیمایی، انرژی و لجستیک را ثبت کردند.
تأثیر جنگ به بازار ارزهای دیجیتال نیز سرایت کرد؛ سرمایه‌گذاران دارایی‌های پرنوسان را به نفع دارایی‌های امن‌تری همچون طلا و اوراق قرضه دولتی آمریکا ترک کردند. قیمت طلا برای اولین بار در بیش از یک دهه از 2400 دلار در هر اونس عبور کرد و هزینه بیمه بدهی‌های دولتی در خاورمیانه افزایش یافت.
بانک‌های مرکزی برخی کشورهای آسیایی برای حمایت از ارزهای خود وارد عمل شدند، در حالی که ژاپن اقدامات اضطراری برای مهار سقوط ارزش ین اتخاذ کرد؛ زیرا نگران است جنگ اسرائیل و ایران صادرات حیاتی آن به منطقه خلیج فارس را مختل کند.
جنگ اسرائیل و ایران، خاورمیانه را به انفجار کشاند
در نتیجه‌ی جنگ اسرائیل و ایران، خاورمیانه به بشکه‌ی باروتی تبدیل شده که در آستانه انفجار در چندین جبهه است. حزب‌الله لبنان سطح آماده‌باش نظامی را در جنوب افزایش داده و تحرکاتی از واحدهای رزمی به سمت مرزهای اسرائیل گزارش شده است. طبق گزارش‌ها، این گروه ممکن است در واکنش به کشته شدن فرماندهان ایرانی، حملات موشکی انجام دهد؛ موضوعی که اسرائیل را وادار کرده تا نیروهای کمکی به مرز شمالی اعزام کند.
در عراق، شبه‌نظامیان نزدیک به ایران تهدید به هدف قرار دادن پایگاه‌های آمریکا کردند و چندین انفجار در نزدیکی مواضعی در الانبار و اربیل رخ داده است. در یمن نیز، حوثی‌ها تحرکات نظامی به سمت دریای سرخ داشته‌اند و تهدید به هدف قرار دادن کشتی‌های مرتبط با اسرائیل کرده‌اند.
این تحولات باعث شده تا کشورهای منطقه سطح آمادگی پدافند هوایی خود را بالا ببرند و برنامه‌های اضطراری را فعال کنند. چراکه پیش‌بینی می‌شود دامنه‌ی جنگ اسرائیل و ایران به خاک کشورهای همسایه نیز گسترش یابد؛ سناریویی که ممکن است به درگیری چندجانبه‌ای تبدیل شود که کنترل آن بسیار دشوار خواهد بود.
ائتلاف‌های جهانی در بوته‌ی آزمون
آمریکا در جنگ اسرائیل و ایران به‌صورت جزئی وارد عمل شده و از سامانه‌های دفاع هوایی اسرائیل پشتیبانی کرده است. سامانه‌های تاد و پاتریوت آمریکایی در مقابله با حملات گسترده‌ی ایران نقش ایفا کرده‌اند. با این حال، واشنگتن به اسرائیل هشدار داده که از تشدید تنش‌ها خودداری کند؛ زیرا نگران فروپاشی ثبات منطقه‌ای است. این مسئله حاکی از اختلاف نظر بین دولت بایدن و کابینه اسرائیل است.
روسیه که از دور ناظر اوضاع است، نشانه‌هایی از آمادگی برای میانجی‌گری نشان داده؛ اما در عین حال، از بحران برای تقویت موضع خود در اوکراین و فشار بر اروپا بهره‌برداری می‌کند. چین نیز بیشتر از سایرین نگران است، زیرا اقتصاد آن به‌شدت به نفت خلیج فارس وابسته است. پکن تماس‌های اضطراری با تهران و چندین پایتخت منطقه‌ای برقرار کرده تا از فروپاشی خطوط تأمین انرژی جلوگیری کند.
اروپا، به‌ویژه فرانسه و آلمان، دچار سردرگمی شده‌اند. از یک‌سو حمله به غیرنظامیان را محکوم می‌کنند، و از سوی دیگر نگران موج جدیدی از پناهجویان از ایران، عراق و لبنان هستند؛ در کنار شوک نفتی که ممکن است تلاش‌های مهار تورم پس از بحران اوکراین را به خطر بیندازد، به‌ویژه با ادامه‌ی جنگ اسرائیل و ایران.
آینده نظم جهانی بر لبه‌ی یک موشک
جنگ اسرائیل و ایران ضعف نظام بین‌الملل معاصر را آشکار کرده است؛ چراکه نهادهایی چون سازمان ملل و شورای امنیت قادر به انجام هیچ اقدام مؤثری برای توقف تنش‌ها نبوده‌اند. این ناتوانی در مهار جنگ میان دو کشور بزرگ منطقه، ممکن است کشورهایی دیگر را به سمت تفکر خارج از چهارچوب‌های حقوق بین‌الملل سوق دهد و راهبردهای بازدارندگی هسته‌ای را تقویت کند.
ایران، پس از کشته شدن تعدادی از دانشمندان هسته‌ای و حمله به تأسیساتی نظیر نطنز و اراک، احتمالاً برنامه هسته‌ای خود را با شتاب بیشتری پیش خواهد برد تا به بازدارندگی استراتژیک دست یابد. این در حالی است که نگرانی‌ها از واکنش احتمالی اسرائیل به حملات بعدی، منطقه را به آستانه سناریویی مشابه فاجعه عراق در سال 2003 می‌کشاند البته با مخاطرات بسیار بالاتر به‌ویژه با تداوم جنگ اسرائیل و ایران بدون دخالت جدی بین‌المللی.
در نهایت، بازگشت به مذاکرات هسته‌ای در چنین فضایی تقریباً غیرممکن شده و این به معنای ورود جهان به دوره‌ای جدید از تنش‌های هسته‌ای است؛ دوره‌ای که ممکن است کشورهایی چون ترکیه، پاکستان یا حتی برخی جمهوری‌های آسیای میانه را به فکر توسعه برنامه‌های بازدارندگی مستقل خود بیندازد تا از سرنوشت ایران در صورت گسترش جنگ اسرائیل و ایران در امان بمانند.
