در دنیای سیاست و امنیت، چیزی خطرناک‌تر از عملیات‌های جاسوسی وجود ندارد؛ جنگی خاموش، اما ویرانگر. کشورها برای دستیابی به اطلاعات حساس، از پیچیده‌ترین روش‌ها استفاده می‌کنند؛ روش‌هایی که گاه تاریخ را تغییر داده‌اند. در این گزارش به بررسی برخی از مهم‌ترین و خطرناک‌ترین عملیات‌های جاسوسی در تاریخ معاصر می‌پردازیم؛ مأموریت‌هایی که جهان را به لرزه درآوردند.
سرقت اتمی: چگونه اتحاد جماهیر شوروی راز بمب اتمی آمریکا را ربود؟
در طول جنگ جهانی دوم، آمریکا پروژه‌ای فوق‌سری به نام «منهتن» را برای ساخت بمب اتمی آغاز کرد. اما در همین زمان، اتحاد جماهیر شوروی موفق شد از طریق شبکه‌ای از جاسوسان که در میان دانشمندان و کارکنان پروژه نفوذ کرده بودند، اطلاعات محرمانه را به دست آورد. برجسته‌ترین این جاسوسان، کلاوس فوکس (Klaus Fuchs) فیزیکدان آلمانی‌تبار بود که اطلاعات کلیدی درباره طراحی بمب پلوتونیومی را در اختیار شوروی گذاشت.
افزون بر فوکس، زوج مشهور «جولیوس و اتل روزنبرگ» نیز نقش مهمی در انتقال اطلاعات به KGB ایفا کردند. این عملیات جاسوسی چنان موفقیت‌آمیز بود که اتحاد شوروی در سال 1949 توانست نخستین بمب اتمی خود را آزمایش کند؛ آن‌هم فقط 4 سال پس از هیروشیما. این موفقیت، توازن قدرت جهانی را برای همیشه تغییر داد.
مأموریت استاکس‌نت: ویروسی که تأسیسات هسته‌ای ایران را هدف گرفت
در یکی از پیچیده‌ترین و بحث‌برانگیزترین عملیات‌های جاسوسی سایبری تاریخ، ویروس «استاکس‌نت» (Stuxnet) در سال 2010 کشف شد. این بدافزار پیچیده که از نظر فنی بسیار پیشرفته بود، با هدف خاصی طراحی شده بود: تخریب سانتریفیوژهای تأسیسات غنی‌سازی اورانیوم ایران در نطنز.
بر اساس تحلیل‌های فنی شرکت‌های امنیت سایبری و اسناد منتشرشده توسط منابع غربی، این بدافزار احتمالاً به‌دست مشترک آژانس امنیت ملی آمریکا (NSA) و واحد 8200 اسرائیل طراحی شده بود. استاکس‌نت با تغییر سرعت چرخش سانتریفیوژها بدون آنکه اپراتورها متوجه شوند، باعث آسیب‌دیدن شدید تجهیزات شد.این عملیات جاسوسی نقطه عطفی در تاریخ جنگ‌های سایبری بود و نشان داد که ابزارهای دیجیتال اکنون می‌توانند همان تأثیرات تخریبی سلاح‌های فیزیکی را داشته باشند.
شنود دوستانه: وقتی آمریکا به مکالمات صدراعظم آلمان گوش می‌داد
در سال 2013، ادوارد اسنودن، پیمانکار سابق NSA، با انتشار اسناد طبقه‌بندی‌شده پرده از یکی از جنجالی‌ترین عملیات‌های جاسوسی مدرن برداشت: نظارت گسترده آمریکا بر رهبران جهان از جمله آنگلا مرکل، صدراعظم وقت آلمان.
بر اساس این افشاگری‌ها، آژانس امنیت ملی آمریکا حتی تلفن همراه مرکل را شنود می‌کرده است؛ موضوعی که موجب خشم شدید دولت آلمان و تضعیف روابط دیپلماتیک واشنگتن-برلین شد. این اقدام نشانه‌ای از بی‌اعتمادی عمیق حتی در بین متحدان ناتو بود و موجی از انتقادات جهانی را نسبت به عملکرد نهادهای اطلاعاتی آمریکا به همراه داشت.این عملیات جاسوسی نشان داد که مفهوم «دوستی» در سیاست بین‌الملل، اغلب قربانی منافع اطلاعاتی می‌شود.
عملیات‌های جاسوسی در خاورمیانه: اسرائیل و بازی خطرناک اطلاعاتی
منطقه خاورمیانه همواره یکی از حساس‌ترین صحنه‌های عملیات‌های جاسوسی در جهان بوده است. سازمان موساد اسرائیل از زمان تأسیس خود تاکنون صدها عملیات اطلاعاتی در کشورهای عربی، ایران و حتی در اروپا انجام داده است.
از جمله مهم‌ترین این عملیات‌ها می‌توان به ترور محسن فخری‌زاده، دانشمند ارشد هسته‌ای ایران در سال 2020 اشاره کرد که به گفته مقامات ایرانی، با استفاده از فناوری‌های پیچیده و بدون حضور فیزیکی عامل انسانی انجام شد. پیش‌تر نیز عملیات‌های موساد برای ربودن دانشمندان، نفوذ به تأسیسات نظامی یا حتی ربودن آرشیو هسته‌ای ایران در سال 2018، بازتاب جهانی داشت.عملیات‌های جاسوسی اسرائیل، به‌ویژه علیه ایران، بخشی از راهبرد اطلاعاتی-امنیتی تل‌آویو برای جلوگیری از تقویت نفوذ منطقه‌ای تهران به شمار می‌روند و نقش مهمی در افزایش تنش‌های ژئوپلیتیکی در منطقه دارند.
نتیجه‌گیری
در جهانی پیچیده و پرمخاطره، عملیات‌های جاسوسی تنها ابزار اطلاعاتی نیستند، بلکه بخشی از دیپلماسی سایه‌وار قدرت‌ها به شمار می‌روند. از جنگ سرد تا عصر سایبری، این عملیات‌های جاسوسی نه تنها مرزهای فناوری را جابه‌جا کرده‌اند، بلکه بنیان‌های اعتماد بین‌المللی را نیز به چالش کشیده‌اند. با توجه به رشد تصاعدی هوش مصنوعی و ابزارهای نظارتی، باید انتظار داشت که نسل جدید عملیات‌های جاسوسی حتی پنهان‌تر، دقیق‌تر و تأثیرگذارتر از قبل باشد.در نهایت، آنچه مشخص است، این است که عملیات‌های جاسوسی دیگر یک گزینه در سیاست خارجی نیستند، بلکه به یک ابزار دائمی در رقابت‌های جهانی بدل شده‌اند.
