در حالی که فضای بین دو کشور هسته‌ای هند و پاکستان متشنج است، پس از حمله خونینی که در منطقه کشمیر تحت کنترل هند رخ داد، تنش‌ها مجدداً شدت گرفته است. رویدادهای اخیر باب جدیدی از سناریوهای خطرناک را باز کرده است، در حالی که طرفین به تبادل اتهامات و اتخاذ تدابیر دیپلماتیک و نظامی بی‌سابقه پرداخته‌اند.
حمله‌ای که جرقه بحران را زد
خیابان‌های هند روز سه‌شنبه گذشته با حمله مسلحانه‌ای که یک اتوبوس حامل گردشگران در منطقه “باهالغام”، یکی از پربازدیدترین مناطق توریستی کشمیر را هدف قرار داد، شوکه شد.
طبق گزارش‌ها، مسلحان به طور تصادفی به سمت اتوبوس شلیک کردند که منجر به کشته شدن ۲۶ نفر شد، از جمله کودکان و یک گردشگر نپالی، در صحنه‌ای خونین که افکار عمومی محلی و بین‌المللی را لرزاند.
انگشت اتهام به سوی گروه “مقاومت کشمیر” که توسط مقامات هند به عنوان پوششی برای گروه‌های افراطی مستقر در پاکستان معرفی می‌شود، نشانه رفت. منابع امنیتی می‌گویند که این نوع حملات هماهنگ‌شده نشان‌دهنده آمادگی برای یک مرحله تشدیدی‌تر در مرزهای هند و پاکستان است.
واکنش‌های شدید هند و تحرکات دیپلماتیک بی‌سابقه
دهلی‌نو منتظر نماند تا به حمله پاسخ دهد و نخست‌وزیر نرندرا مودی جلسه اضطراری شورای امنیت ملی را برگزار کرد که پس از آن سری از تصمیمات “بی‌سابقه” اتخاذ شد.
دولت هند به طور رسمی اعلام کرد که معاهده تقسیم آب رودخانه سند را که از سال ۱۹۶۰ بین هند و پاکستان امضا شده بود، به حالت تعلیق در می‌آورد. این تصمیم اولین بار از زمان امضای معاهده در سال ۱۹۶۰ است. همچنین، تمام نمایندگان دیپلماتیک پاکستانی اخراج شدند و تنها معبر زمینی اصلی مسدود شد.
داخلی هند سطح هشدار را در تمام کشمیر به بالاترین حد خود رساند و بیش از ده هزار نیروی نظامی طی ۴۸ ساعت گذشته به منطقه اعزام شد، تا پیامی واضح به پاکستان ارسال کند که هند “دیگر هیچ گونه تسامحی با تهدیدات امنیتی نخواهد داشت”.
واکنش پاکستان و تهدیدات نظامی
واکنش پاکستان نیز از شدت کمتری برخوردار نبود و وزارت امور خارجه پاکستان در بیانیه‌ای اعلام کرد که آنچه هند انجام می‌دهد “تحریکات دشمنانه‌ای است که ممکن است منطقه را به درگیری‌های غیرقابل پیش‌بینی سوق دهد”.
اسلام‌آباد از قطع تمام روابط دو جانبه با دهلی‌نو خبر داد و تأکید کرد که هر گونه تلاش برای تغییر جریان آب رودخانه سند “با پاسخ نظامی مستقیم روبرو خواهد شد”، و آن را “تجاوز به حاکمیت کشور” توصیف کرد.
در تحولی جالب، ارتش پاکستان جلسه اضطراری ستاد کل ارتش را برگزار کرد و دستور تقویت دفاع‌ها در طول خط کنترل کشمیر بین هند و پاکستان را صادر کرد. در همین حال، نیروی هوایی پاکستان پروازهای شناسایی خود را افزایش داد و سامانه‌های موشکی به موقعیت‌های مرزی منتقل شد.
هند و پاکستان: ریشه‌های نزاع و بحران در کشمیر
ریشه‌های منازعه هند و پاکستان به دوران پس از استقلال هند و تقسیم آن در سال ۱۹۴۷ باز می‌گردد، زمانی که حاکم کشمیر، علی‌رغم اکثریت مسلمان، تصمیم گرفت به هند ملحق شود، که این تصمیم توسط پاکستان رد شد و به عنوان نقض توافقات تقسیم قلمداد شد.
از آن زمان، هند و پاکستان سه جنگ عمده را بر سر این منطقه آغاز کردند (۱۹۴۷، ۱۹۶۵ و ۱۹۷۱) و چندین درگیری مرزی دیگر داشتند، از جمله جنگ کارگیل در سال ۱۹۹۹. هند هنوز کشمیر را جزئی جدایی‌ناپذیر از اراضی خود می‌داند، در حالی که پاکستان بر حق تعیین سرنوشت مردم این منطقه از طریق برگزاری همه‌پرسی تحت نظارت سازمان ملل تأکید دارد.
کشمیر از دهه‌ها پیش درگیر وضعیت اضطراری غیررسمی است، و حضور نیروهای امنیتی از سوی هند و پاکستان در این منطقه به شدت احساس می‌شود که با مقاومت مسلحانه گاه‌گاهی و اعتراضات مردمی همراه است که خواستار استقلال یا الحاق به پاکستان هستند.
اقدام مودی در ۲۰۱۹: لغو خودمختاری
سال ۲۰۱۹ نقطه عطفی در منازعه کشمیر بود، زمانی که دولت مودی ماده ۳۷۰ از قانون اساسی هند را لغو کرد تا وضعیت ویژه کشمیر را از بین ببرد و آن را به طور مستقیم تحت اداره دهلی‌نو قرار دهد.
این اقدام به طور وسیعی به عنوان تلاشی برای ادغام اجباری کشمیر تعبیر شد و این امر باعث ایجاد سکونتگاه‌های هندو در این منطقه شد و دموگرافی آن را تغییر داد
پس از این تصمیم، حکومت هند وضعیت منع رفت‌وآمد کامل اعلام کرد، ارتباطات و اینترنت برای ماه‌ها قطع شد، و هزاران نفر از سیاستمداران، فعالان حقوق بشر و مردم عادی به زندان انداخته شدند، که این اقدامات مورد انتقاد سازمان‌های بین‌المللی همچون “حقوق بشر جهانی” و “عفو بین‌الملل” قرار گرفت.
تحرکات نظامی در دو سوی مرز نگرانی‌ها را افزایش می‌دهد
گزارش‌های اطلاعاتی نشان می‌دهد که تحرکات غیرعادی در دو طرف خط کنترل کشمیر بین هند و پاکستان رخ داده است. هند بیش از هزاران نیروی نظامی به خطوط مقدم اعزام کرده و تمرینات شبانه و عملیات گسترده‌ای را در مناطق کوهستانی انجام داده است.
از سوی دیگر، پاکستان نیز واحدهای موشکی و یگان‌های زرهی را به موقعیت‌های مرزی منتقل کرده و به شایعاتی درباره آمادگی برای آماده‌سازی عملیات‌های گسترده پاسخ داده است.
در همین حال، درگیری‌های مرزی ادامه دارد و نیروهای دو طرف به تبادل آتش توپخانه در چندین نقطه از پونش و راجوری پرداخته‌اند که منجر به کشته شدن غیرنظامیان و آوارگی ده‌ها خانواده از روستاهای نزدیک مرز میان هند و پاکستان شده است.
آیا جنگ در پیش است؟
با نبود هرگونه وساطت مؤثر بین‌المللی و افزایش اظهارات تند میان هند و پاکستان، به نظر می‌رسد که منطقه وارد مرحله‌ای حساس و خطرناک شده است.
تحلیلگران هشدار می‌دهند که هر گونه جرقه جدید، حتی به اندازه یک حمله محدود، می‌تواند باعث انفجار جنگی وسیع شود که کنترل آن دشوار خواهد بود، به ویژه با توجه به اینکه هر دو کشور توانمندی‌های هسته‌ای دارند و در حساب‌های سیاسی پیچیده‌ای درگیر هستند که ممکن است منجر به تشدید درگیری‌ها بین هند و پاکستان شود.
نتیجه‌گیری
در نهایت، وضعیت بحرانی میان هند و پاکستان همچنان به عنوان یک چالش بزرگ در سیاست‌های منطقه‌ای و بین‌المللی باقی مانده است. هر دو کشور با استفاده از ابزارهای دیپلماتیک و نظامی به دنبال حفظ منافع خود هستند، اما خطرات ناشی از تشدید تنش‌ها به شدت افزایش یافته است. با توجه به حساسیت موضوع کشمیر و مسائل مرتبط با آن، نیاز به دیپلماسی فعال و میانجی‌گری بین‌المللی برای جلوگیری از بروز جنگی تمام‌عیار در منطقه ضروری به نظر می‌رسد. تنها از این طریق می‌توان به صلحی پایدار دست یافت و از خسارات انسانی و اقتصادی ناشی از درگیری‌های احتمالی جلوگیری کرد.
