در بررسی آداب و رسوم عید در ایران، با مجموعه‌ای از رفتارها و سنت‌هایی مواجه می‌شویم که ریشه در تاریخ، فرهنگ محلی و باورهای قومی دارد. برخی از این رسوم آن‌قدر غیرمنتظره و عجیب‌اند که حتی برای بسیاری از ایرانیان نیز ناشناخته باقی مانده‌اند.
خوردن گوشت خام قربانی: آیینی برای جذب شجاعت، قدرت و برکت
در برخی نواحی روستایی و عشایری به‌ویژه در مناطق غرب ایران، سنتی قدیمی از نسل‌های گذشته باقی مانده است که بر اساس آن، پس از ذبح گوسفند قربانی در عید قربان، بخشی از گوشت – معمولاً جگر یا دل – به‌صورت خام و در همان لحظه مصرف می‌شود. باور بر این است که گوشت گرم و خام قربانی، نیروی طبیعی حیوان را به انسان منتقل می‌کند و نوعی تطهیر روحی و جسمی به‌شمار می‌رود.
در برخی خانواده‌ها، این گوشت خام را تنها بزرگ‌ترین مرد خانواده یا فردی خاص مصرف می‌کند تا قدرت، شجاعت و سلامت در سال جدید برای او تضمین شود. این سنت عجیب، با وجود مخالفت‌های بهداشتی، همچنان در چارچوب آداب و رسوم عید در ایران در مناطق خاصی زنده است و نسل‌به‌نسل منتقل می‌شود.
مراسم قربانی دسته‌جمعی و تقسیم گوشت بین نیازمندان
یکی از مهم‌ترین و زیباترین آداب و رسوم عید در ایران، به ویژه در روز عید قربان، مراسم قربانی دسته‌جمعی است که در بسیاری از روستاها و محله‌ها انجام می‌شود. مردم به‌صورت گروهی یا خانوادگی چندین گوسفند را قربانی می‌کنند و گوشت آن را میان خانواده‌های نیازمند، یتیمان و افراد بی‌بضاعت تقسیم می‌کنند. این آیین نشان‌دهنده همبستگی اجتماعی، مهرورزی و اهمیت کمک به دیگران در ایام مقدس است.
در بعضی مناطق، افرادی مسئول جمع‌آوری کمک‌ها و هماهنگی تقسیم گوشت هستند تا عدالت و رضایت همه رعایت شود. این رسم علاوه بر بعد مذهبی، جنبه اجتماعی قوی دارد و به نوعی نمادی از همدلی و بخشش در آداب و رسوم عید در ایران به شمار می‌آید.
آداب و رسوم عید در ایران در اقوام مختلف: وحدت در دل تنوع
ایران با داشتن اقوام گوناگون، گنجینه‌ای از تنوع فرهنگی است و این تنوع در آداب و رسوم عید در ایران به‌وضوح دیده می‌شود. در کردستان، مردم پس از قربانی کردن گوسفند، با دف‌نوازی و سرودهای محلی جشن می‌گیرند و گوشت قربانی را در محله میان همسایگان پخش می‌کنند. در میان عرب‌های خوزستان، لباس سنتی سفید پوشیده می‌شود و در مراسم قربانی، شعرخوانی عربی انجام می‌گردد.
ترکمن‌ها مراسم اسب‌سواری برپا می‌کنند و زنان با لباس‌های رنگارنگ و سکه‌دوزی شده در خیابان‌ها به شادی می‌پردازند. بلوچ‌ها نیز در روز عید، مراسم مذهبی خاص خود را دارند و گوشت قربانی را نه فقط میان بستگان، بلکه میان غریبه‌ها و نیازمندان نیز تقسیم می‌کنند. این گوناگونی، نه تنها باعث افتخار است، بلکه نشان می‌دهد که آداب و رسوم عید در ایران چگونه می‌تواند همزمان هم مذهبی و هم فرهنگی باشد.
نمادهای عجیب و باورهای عامیانه در روز عید: از خون بر آستانه تا چرخاندن چاقو
در برخی مناطق کوهستانی مانند کهگیلویه و بویراحمد، مردم باور دارند که ریختن چند قطره خون قربانی بر درِ خانه، باعث دفع چشم‌زخم و آوردن برکت می‌شود. در خانه‌هایی که نوزاد تازه متولد شده یا عروس تازه وارد شده است، این رسم با دقت بیشتری انجام می‌شود. همچنین در میان برخی روستاییان، رسم است که پیش از قربانی کردن حیوان، چاقویی که قرار است با آن ذبح شود، سه بار دور سر کودکان چرخانده می‌شود تا از بیماری در طول سال در امان باشند.
در مواردی نیز قسمتی از استخوان قربانی را در مزرعه یا باغ دفن می‌کنند تا محصول سال آینده پربارتر شود. این آیین‌ها، اگرچه به‌نظر عجیب می‌آیند، اما بخشی از بافت زنده آداب و رسوم عید در ایران هستند و هنوز هم در دل خانواده‌ها، به‌خصوص در مناطق روستایی، جایگاه دارند. ترکیب باورهای دینی با خرافه‌ها و فرهنگ بومی، چهره‌ای منحصربه‌فرد به عید قربان در ایران می‌بخشد.
