شورای سازمان جهانی هوانوردی غیرنظامی (ICAO) در جلسه روز دوشنبه 27 اسفند، با رد اعتراض ایران، صلاحیت خود را برای رسیدگی به پرونده پرواز پی‌اس 752 تأیید کرد. این تصمیم که با حمایت کانادا، سوئد، اوکراین و بریتانیا همراه بود، گامی مهم در مسیر پاسخگو کردن ایران بابت سرنگونی غیرقانونی این پرواز در دی ماه 1398 محسوب می‌شود.
پرونده پرواز پی‌اس 752؛ مسیری دشوار اما اجتناب‌ناپذیر
پرواز پی‌اس 752 متعلق به خطوط هوایی اوکراین، بامداد 18 دی 1398 از فرودگاه امام خمینی تهران عازم کی‌یف بود. اما دقایقی پس از برخاستن، این هواپیما هدف دو موشک سپاه پاسداران قرار گرفت و تمامی 176 سرنشین آن به همراه یک جنین جان خود را از دست دادند. این فاجعه که با شلیک عامدانه صورت گرفت، از همان ابتدا مورد توجه جامعه بین‌المللی قرار گرفت و پرونده پرواز پی‌اس 752 را به یکی از بحث‌برانگیزترین موارد نقض حقوق بشر و قوانین هوانوردی تبدیل کرد.
از آن زمان تاکنون، خانواده‌های قربانیان و کشورهای درگیر، بارها خواستار اجرای عدالت و پاسخگویی ایران شده‌اند. اما تهران با ارائه توضیحات متناقض، تلاش کرده است روند تحقیقات را به تأخیر بیندازد. با این وجود، اکنون رأی تاریخی ایکائو نشان می‌دهد که جامعه بین‌المللی این پرونده را فراموش نکرده و ایران را برای این اقدام غیرقانونی تحت فشار قرار خواهد داد. علاوه بر این، تصمیم اخیر شورای ایکائو در تأیید صلاحیت خود برای بررسی این پرونده، گامی دیگر در مسیر دستیابی به حقیقت درباره پرواز پی‌اس 752 محسوب می‌شود.
با گذشت بیش از پنج سال از این فاجعه، بازماندگان قربانیان همچنان در تلاش‌اند تا با استفاده از تمام ظرفیت‌های بین‌المللی، مسئولین این جنایت را به محاکمه بکشانند. آن‌ها بارها تأکید کرده‌اند که این حادثه نتیجه یک اقدام عامدانه بوده و ایران باید به طور کامل مسئولیت این اقدام را بپذیرد. در همین راستا، پرونده پرواز پی‌اس 752 همچنان یکی از مهم‌ترین موارد مطرح در محاکم بین‌المللی است و به نمادی از بی‌عدالتی و مبارزه برای حقیقت تبدیل شده است.
شکست ادعای ایران در برابر حقیقت آشکار
ایران همواره تلاش کرده است با ارائه گزارش‌های فنی متناقض و ادعاهای نادرست، پرونده پرواز پی‌اس 752 را مختومه اعلام کند. مقامات ایرانی مدعی بودند که توضیحات فنی ارائه‌شده از سوی این کشور، مورد تأیید نهادهای بین‌المللی از جمله ایکائو قرار گرفته است.
با این حال، کشورهای کانادا، سوئد، اوکراین و بریتانیا با ارائه شکایت رسمی، ایران را به نقض معاهده شیکاگو متهم کردند. این کشورها استدلال کردند که ایران نه تنها اقدامی برای جلوگیری از این فاجعه انجام نداد، بلکه در ارائه گزارش‌های خود شفافیت نداشته است. شورای ایکائو در بررسی‌های خود، این ادعاها را رد کرد و تأکید داشت که رسیدگی به پرونده در صلاحیت این سازمان است.
این تصمیم نشان داد که جامعه بین‌المللی دیگر به روایت‌های نادرست ایران اعتماد ندارد و مسیر عدالت برای قربانیان این فاجعه همچنان باز است. از سوی دیگر، این شکست حقوقی می‌تواند زمینه‌ساز فشارهای بین‌المللی بیشتر بر ایران شود، زیرا ایکائو به‌عنوان یک نهاد معتبر بین‌المللی، مشروعیت این پرونده را تأیید کرده است.
واکنش‌های جهانی؛ حمایت گسترده از دادخواهی قربانیان
انجمن خانواده‌های پرواز که توسط خانواده‌های قربانیان تشکیل شده است، رأی شورای ایکائو را نقطه عطفی در مسیر دادخواهی دانست. این انجمن تأکید کرد که پس از پنج سال انکار و تأخیر از سوی ایران، اکنون مشروعیت روایات دروغین این حکومت بیش از پیش زیر سؤال رفته است.
در همین راستا، کشورهای کانادا، بریتانیا، سوئد و اوکراین ضمن استقبال از این رأی، بر تعهد خود به اجرای عدالت تأکید کردند. آن‌ها این تصمیم را گامی مهم در مسیر پاسخگو کردن ایران دانستند و اعلام کردند که به حمایت از خانواده‌های قربانیان ادامه خواهند داد.
علاوه بر این، سازمان‌های حقوق بشری نیز با انتشار بیانیه‌هایی بر لزوم ادامه پیگیری این پرونده تأکید کردند. آن‌ها معتقدند که رأی ایکائو می‌تواند راه را برای شکایت‌های بیشتر در محافل بین‌المللی باز کند و زمینه را برای افزایش فشارهای سیاسی و اقتصادی بر ایران فراهم سازد.
دادگاه لاهه؛ مرحله‌ای سرنوشت‌ساز در مسیر اجرای عدالت
پس از رأی ایکائو، پرونده پرواز پی‌اس 752 وارد مرحله‌ای حساس‌تر شده است. در تیرماه 1403، چهار کشور کانادا، بریتانیا، سوئد و اوکراین به‌طور رسمی از ایران به دیوان بین‌المللی دادگستری شکایت کردند.
این کشورها اعلام کردند که ایران نه تنها اقدامی برای جلوگیری از انهدام این هواپیما انجام نداده، بلکه در ارائه گزارش‌های خود نیز شفافیت نداشته است. آن‌ها از دادگاه لاهه خواستند که ایران را به دلیل سرنگونی غیرقانونی پرواز پی‌اس 752 مسئول بداند و آن را ملزم به عذرخواهی و پرداخت غرامت به خانواده قربانیان کند.
دادگاه لاهه اکنون موظف است بررسی‌های حقوقی خود را آغاز کند، که می‌تواند منجر به احکام سنگین‌تری علیه ایران شود. با ورود این پرونده به مراحل جدید، خانواده‌های قربانیان تأکید دارند که تا تحقق عدالت، پیگیری‌های خود را ادامه خواهند داد.
در صورتی که دادگاه لاهه نیز علیه ایران رأی دهد، این کشور ممکن است با تبعات گسترده‌تری از جمله تحریم‌های جدید، محدودیت‌های دیپلماتیک و حتی قرار گرفتن سپاه پاسداران در فهرست گروه‌های تروریستی از سوی کشورهای غربی روبه‌رو شود. این اتفاق می‌تواند عرصه را برای ایران در سطح بین‌المللی بیش از پیش تنگ‌تر کند. در همین حال، بسیاری از تحلیلگران حقوقی معتقدند که حکم دادگاه لاهه می‌تواند تأثیر مستقیمی بر پرونده پرواز پی‌اس 752 در دیگر نهادهای بین‌المللی داشته باشد و روند رسیدگی به این جنایت را تسریع کند.
