مسعود پزشکیان، رئیس دولت، بار دیگر ایده انتقال پایتخت از تهران را مطرح کرده و منطقه مکران را به‌عنوان گزینه‌ای جدی معرفی کرده است.
این موضوع که در دوره‌های مختلف مورد توجه قرار گرفته اما به مرحله اجرا نرسیده بود، اکنون بار دیگر در دستور کار قرار دارد.
بررسی این طرح، ابعاد مختلفی را در بر می‌گیرد که از مسائل اجرایی و اقتصادی تا ملاحظات راهبردی و توسعه‌ای را شامل می‌شود.
دلایل مطرح شدن مجدد ایده انتقال پایتخت
تهران، که برای بیش از دو قرن مرکز سیاسی و اداری ایران بوده است، با چالش‌های متعددی مواجه شده که آن را به یکی از آلوده‌ترین و پرترافیک‌ترین شهرهای جهان تبدیل کرده است.
تراکم بالای جمعیت، افزایش مشکلات زیست‌محیطی و بحران منابع آبی، برخی از مهم‌ترین مسائلی هستند که موجب شده برخی مسئولان، از جمله پزشکیان، به دنبال راه‌حلی اساسی برای کاهش فشار بر این کلان‌شهر باشند.
فرونشست زمین، که به دلیل برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی شدت یافته، اکنون بسیاری از زیرساخت‌های تهران را تهدید می‌کند. علاوه بر این، ترافیک سنگین و آلودگی هوا، کیفیت زندگی در این شهر را به شدت کاهش داده است.
مجموعه این عوامل باعث شده که ایده انتقال پایتخت بار دیگر در دستور کار قرار گیرد، هرچند که اجرای آن نیازمند بررسی‌های دقیق و سرمایه‌گذاری کلان است.
مکران به‌عنوان گزینه‌ای برای پایتخت جدید
منطقه مکران در جنوب شرق ایران و در امتداد سواحل دریای عمان قرار دارد و طی سال‌های اخیر به‌عنوان یکی از محورهای توسعه اقتصادی مورد توجه قرار گرفته است.
برخی از مقامات، از جمله عباس عراقچی، مکران را «بهشت گمشده» توصیف کرده و معتقدند که سرمایه‌گذاری در این منطقه می‌تواند علاوه بر کاهش فشار از تهران، زمینه‌ساز رشد اقتصادی کشور نیز باشد.
موقعیت جغرافیایی مکران، که دسترسی آسان به آب‌های بین‌المللی را فراهم می‌کند، از جمله مزایای آن محسوب می‌شود. همچنین این منطقه از نظر زمین‌لرزه، نسبت به تهران کم‌خطرتر ارزیابی شده است.
با این حال، چالش‌هایی نظیر کمبود زیرساخت‌های اساسی، گرمای شدید، محدودیت منابع آبی و فاصله زیاد از سایر مراکز جمعیتی کشور، این مکران به گزینه‌ای بحث‌برانگیز برای انتقال پایتخت تبدیل کرده است.
تجربه‌های پیشین در انتقال پایتخت و دلایل ناکامی آن‌ها
ایده انتقال پایتخت در ایران سابقه‌ای طولانی دارد و پس از انقلاب ۱۳۵۷، چندین بار مطرح شده است. در برهه‌های مختلف، مناطقی مانند سمنان، اصفهان و قم به‌عنوان جایگزین‌های احتمالی تهران در نظر گرفته شده بودند، اما هیچ‌یک از این پیشنهادها به مرحله اجرا نرسید.
در سال ۱۳۹۲، دولت وقت پژوهشی را برای بررسی امکان تأسیس یک «پایتخت اداری» آغاز کرد، اما این طرح به دلیل مشکلات مالی و اجرایی متوقف شد. تمرکز شدید نهادهای سیاسی، اقتصادی و فرهنگی در تهران، انتقال آن‌ها به شهری دیگر را بسیار دشوار کرده است.
اکنون نیز این پرسش مطرح است که آیا دولت پزشکیان خواهد توانست موانع پیش روی این پروژه را برطرف کند یا خیر.
چالش‌های اقتصادی و اجرایی انتقال پایتخت
اجرای چنین پروژه‌ای مستلزم سرمایه‌گذاری کلان است و برخی تخمین‌های غیررسمی هزینه آن را بالغ بر صدها میلیارد دلار برآورد کرده‌اند.
این هزینه‌ها شامل احداث زیرساخت‌های شهری، انتقال ادارات دولتی، تأمین مسکن برای کارکنان و ایجاد امکانات رفاهی و خدماتی در پایتخت جدید خواهد بود.همچنین، انتقال میلیون‌ها نفر از تهران به شهر جدید، چالش‌های متعددی را به همراه دارد.
ایجاد اشتغال، توسعه سیستم حمل‌ونقل، تأمین آب و برق و ساخت مراکز آموزشی و درمانی، از جمله مواردی هستند که نیاز به برنامه‌ریزی دقیق و بودجه هنگفت دارند.
در شرایطی که ایران با مشکلات اقتصادی و تحریم‌های بین‌المللی مواجه است، تأمین منابع مالی برای چنین پروژه‌ای بسیار دشوار خواهد بود.
از سوی دیگر، برخی کارشناسان معتقدند که به جای انتقال پایتخت به مکران، باید بر توسعه متوازن کشور و کاهش تمرکزگرایی در تهران تمرکز کرد.
به اعتقاد آن‌ها، توزیع مناسب امکانات و سرمایه‌گذاری در شهرهای مختلف، می‌تواند راه‌حل بهتری برای کاهش فشار از تهران باشد.
